Áp dụng án lệ là gì? Làm sao để áp dụng án lệ. Có phải dựa vào vấn đề pháp lý tương tự của án lệ để áp dụng thông qua nội dung khái quát án lệ và tóm tắt án lệ hay không?
Áp dụng án lệ là gì?
Theo Điều 1 của Nghị quyết số 04/2019/NQ-HĐTP: “Án lệ là những lập luận, phản quyết trong bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án về một vụ việc cụ thể được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao lựa chọn và được Chánh án Tòa án nhân dân tối cao công bổ là án lệ để các Tòa án nghiên cứu, áp dụng trong xét xử”.
Quy định điều kiện áp dụng án lệ
Điều kiện áp dụng án lệ như sau:
1- Phát sinh quan hệ thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật dân sự;
2- Không có quy phạm pháp luật trực tiếp điều chỉnh; không có tập quán, không có quy định tương tự để áp dụng và các bên không có thỏa thuận. Điều này được ghi nhận tại khoản 2 Điều 6 Bộ luật dân sự năm 2015 như sau:
“2. Trường hợp không thể áp dụng tương tự pháp luật theo quy định tại khoản 1 Điều này thì áp dụng các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật này, án lệ, lẽ công bằng.”
3- Có án lệ tương thích để điều chỉnh quan hệ dân sự đang phát sinh. Đây là điều kiện bắt buộc cần phải có để đảm bảo cho việc áp dụng án lệ. Bởi án lệ nước ta là cơ chế tuyển chọn và công bố án lệ nên chỉ có một số bản án được công nhận là án lệ.
Hiện nay, Bộ luật dân sự năm 2015 mới chỉ dừng lại ở việc công nhận áp dụng án lệ và quy định thứ tự ưu tiên các áp dụng. Do đó, Nghị quyết số 04/2019/NQ – HĐTP đã quy định việc áp dụng án lệ như sau: Án lệ được nghiên cứu, áp dụng trong xét xử sau 30 ngày kể từ ngày công bố. Khi xét xử, Thẩm phán, Hội thẩm phải nghiên cứu, áp dụng án lệ, bảo đảm những vụ việc có tình huống pháp lý tương tự thì phải được giải quyết như nhau. Trường hợp vụ việc có tình huống pháp lý tương tự nhưng Tòa án không áp dụng án lệ thì phải nêu rõ lý do trong bản án, quyết định của Tòa án. Trường hợp Tòa án áp dụng án lệ để giải quyết vụ việc thì số, tên án lệ, tình huống pháp lý, giải pháp pháp lý trong án lệ và tình huống pháp lý của vụ việc đang được giải quyết phải được viện dẫn, phân tích trong phần “Nhận định của Tòa án”; tùy từng trường hợp cụ thể có thể trích dẫn toàn bộ hoặc một phần nội dung của án lệ để làm rõ quan điểm của Tòa án trong việc xét xử, giải quyết vụ việc tương tự.
